Việt Nam trước làn sóng ô nhiễm PFAS toàn cầu

Ô nhiễm PFAS, hay còn gọi là “hóa chất vĩnh cửu”, đang ngày càng nghiêm trọng trên toàn cầu. Từ Mỹ, châu Âu đến nhiều quốc gia châu Á, PFAS gây lo ngại lớn về môi trường và sức khỏe. Việt Nam cũng không nằm ngoài nguy cơ này. Vì vậy, chúng ta cần tìm hiểu kỹ về mức độ ảnh hưởng và cách bảo vệ nguồn nước cũng như sức khỏe. Bài viết dưới đây của Geyser giúp bạn có cái nhìn tổng quan về PFAS và tác động của nó tại Việt Nam!

1. PFAS là gì? 

PFAS là một nhóm gồm hơn 4.700 hợp chất nhân tạo.Chúng chứa liên kết cacbon-fluor – một trong những liên kết bền vững nhất trong hóa học hữu cơ. PFAS được sử dụng từ những năm 1940. Ngày nay, chúng xuất hiện rộng rãi trong nhiều sản phẩm tiêu dùng và quy trình công nghiệp. Một số hợp chất PFAS phổ biến bao gồm:

• PFOA (Perfluorooctanoic Acid) – từng dùng trong sản xuất chảo chống dính (Teflon).
• PFOS (Perfluorooctanesulfonic Acid) – có trong bọt chữa cháy, vải chống thấm.
• GenX – chất thay thế PFOA nhưng vẫn gây ô nhiễm.

2. Vì sao lại được gọi là “hóa chất vĩnh cửu”?

PFAS còn được gọi là “Forever Chemicals” – hóa chất vĩnh cửu, vì lý do sau:

• Bền vững sinh học và hóa học: Liên kết C-F trong PFAS rất bền vững và khó bị phá vỡ. Vì vậy, PFAS không phân hủy tự nhiên trong môi trường như đất, nước, không khí. Chúng cũng tồn tại lâu trong cơ thể sinh vật, gây nguy hiểm lâu dài.
• Tích lũy lâu dài: Khi xâm nhập vào cơ thể người hoặc động vật, PFAS rất khó được đào thải. Chúng có thể tích tụ và lưu lại trong máu, gan hoặc các mô trong nhiều năm.
• Lan truyền rộng: Khi vào môi trường, PFAS dễ dàng lan rộng khắp nơi. Chúng xuất hiện trong nước ngầm, nước mặt, đất và không khí. Thậm chí, PFAS còn tích tụ trong chuỗi thức ăn.

Chính sự bền bỉ bất thường và tính chất khó kiểm soát này khiến PFAS trở thành mối nguy lâu dài, khó loại bỏ. Chúng dễ gây tác động tích tụ đến sức khỏe và hệ sinh thái. Đó là lý do mà các cơ quan quản lý trên toàn cầu gọi chúng là “hóa chất vĩnh cửu.”

3. Ô nhiễm PFAS lan rộng toàn cầu qua những con đường nào?

PFAS dễ phát tán rộng trong môi trường. Chúng xâm nhập cơ thể người qua hai giai đoạn chính. Đầu tiên là phát thải vào môi trường, kế  đó là tiếp xúc trực tiếp với con người, cụ thể:

Giai đoạn phát thải vào môi trường

PFAS được giải phóng ra môi trường từ các nguồn chính sau:

• Hoạt động công nghiệp:
  • Các nhà máy sản xuất hóa chất, chất chống dính, chất chống thấm.
  • Nhà máy xử lý nước thải không kiểm soát triệt để PFAS.
• Sử dụng trong quân sự và hàng không: Bọt chữa cháy để dập tắt các đám cháy dầu, nhiên liệu…
• Sản phẩm tiêu dùng: Chất phủ chống thấm cho vải vóc, bao bì, đồ gia dụng, thiết bị điện tử…

Giai đoạn con người tiếp xúc

Sau khi phát tán ra môi trường, PFAS có thể xâm nhập vào cơ thể thông qua nhiều con đường:

• Nước uống nhiễm PFAS: Đây là con đường tiếp xúc phổ biến và đáng lo ngại nhất. Nhiều khu vực trên thế giới ghi nhận PFAS tồn tại trong nước máy và nước ngầm.
• Thực phẩm bị ô nhiễm:
  • Cá và hải sản sống trong vùng nước nhiễm PFAS.
  • Rau quả và thực phẩm chế biến được trồng, tưới, hoặc đóng gói bằng vật liệu chứa PFAS.
• Hít thở không khí hoặc bụi: PFAS tồn tại dưới dạng khí hoặc bám vào bụi trong nhà.
• Tiếp xúc qua da hoặc sử dụng sản phẩm chứa PFAS: Kem chống nắng, mỹ phẩm, quần áo chống thấm, dao cạo, chảo chống dính… đều chứa PFAS. Những hóa chất này có thể thấm qua da khi sử dụng. Chúng cũng có thể gây ô nhiễm thứ cấp trong không gian sống quanh ta.

3. Những cảnh báo sức khỏe từ PFAS: Không thể xem nhẹ

Nhiều nghiên cứu từ EPA, WHO, CDC và các trường y khoa hàng đầu đã cảnh báo về PFAS. Chúng liên quan đến nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Ngay cả khi tiếp xúc với hàm lượng nhỏ trong thời gian dài, PFAS cũng sẽ gây hại cho người. Nó gây ra các bệnh lý như:

• Ung thư: Liên quan đến ung thư thận, tinh hoàn và gan.
• Rối loạn nội tiết: Ảnh hưởng đến tuyến giáp, giảm khả năng sinh sản, gây rối loạn hormone.
• Hệ miễn dịch: Giảm khả năng đáp ứng miễn dịch, đặc biệt ở trẻ em.
• Ảnh hưởng đến sự phát triển thai nhi: Gây ra cân nặng sơ sinh thấp, sinh non,…

4. Làn sóng ô nhiễm PFAS đang diễn ra như thế nào trên thế giới?

Từng được xem là “phát minh hóa học hiện đại”, PFAS nay đã trở thành nỗi lo toàn cầu khi mức độ ô nhiễm của chúng lan rộng đến mọi ngóc ngách của môi trường. Từ nước uống, đất đai, không khí đến thực phẩm hàng ngày đều bị ảnh hưởng. Dưới đây là bức tranh tổng thể về mức độ ô nhiễm PFAS trên thế giới hiện nay:

Hoa Kỳ – Quốc gia đầu tiên lên tiếng mạnh mẽ

Theo khảo sát năm 2023 của U.S. Geological Survey (USGS), khoảng 45% nước máy ở Mỹ chứa PFAS. Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ (EPA) đã đặt giới hạn nghiêm ngặt cho hai hợp chất phổ biến nhất là PFOA và PFOS. Mức giới hạn này không quá 4 phần nghìn tỷ (ppt), nằm trong số thấp nhất thế giới.

Châu Âu – Áp lực siết chặt chính sách

Theo báo cáo của Cơ quan Môi trường Châu Âu (EEA), trong giai đoạn 2018–2022, từ 51 đến 60% các con sông ở một số quốc gia EU bị ô nhiễm PFOS vượt mức cho phép. Ngoài ra, 47 – 100% vùng nước ven biển cũng không đạt tiêu chuẩn an toàn đối với chất này. Hiện nay, Liên minh Châu Âu dự kiến cấm hoàn toàn PFAS vào năm 2026. Tuy nhiên, một số ứng dụng thiết yếu không thể thay thế sẽ được miễn trừ.

Toàn cầu – Không quốc gia nào nằm ngoài vùng ảnh hưởng

Một nghiên cứu toàn cầu được công bố trên tạp chí Environmental Science & Technology cho thấy 69% mẫu nước ngầm ở nhiều quốc gia vượt ngưỡng an toàn. Các điểm nóng PFAS khác có thể kể đến là

• Úc: Ô nhiễm nghiêm trọng quanh các căn cứ quân sự sử dụng bọt chữa cháy chứa PFAS.
• Trung Quốc: Ghi nhận mức PFAS cực cao tại các vùng công nghiệp hóa chất.
• Ấn Độ và Đông Nam Á: Dữ liệu còn hạn chế, nhưng các tổ chức quốc tế cảnh báo đây có thể là “điểm mù giám sát”.

5. Việt Nam có đang đứng ngoài nguy cơ?

Đến nay, Việt Nam chưa có báo cáo quốc gia nào công bố mức độ ô nhiễm PFAS cụ thể. Nước ta cũng chưa thiết lập tiêu chuẩn giới hạn hàm lượng PFAS trong nước uống. Tuy nhiên, điều này không đồng nghĩa với việc Việt Nam an toàn. Dưới đây là những dấu hiệu cho thấy nguy cơ PFAS tại Việt Nam là hoàn toàn có thật và cần được cảnh giác từ sớm:

Thiếu dữ liệu không đồng nghĩa với không ô nhiễm

Việt Nam hiện chưa có các chương trình giám sát chính thức về PFAS trong môi trường sinh hoạt. Tuy nhiên, đã có một số nghiên cứu độc lập phát hiện PFAS xuất hiện trong nguồn nước. Các chuyên gia cảnh báo, việc thiếu dữ liệu không có nghĩa PFAS không tồn tại, mà là chưa được đo lường đầy đủ.

Nguồn nước và môi trường có nguy cơ tiếp xúc PFAS cao

Nhiều khu công nghiệp ở Việt Nam sử dụng hóa chất trong sản xuất dệt nhuộm, bao bì, điện tử,… Đây là những ngành có nguy cơ thải PFAS ra môi trường. Ở một số nơi, nước ngầm vẫn được khai thác để uống và nấu ăn nhưng chưa có hệ thống giám sát PFAS. Bùn thải và chất thải rắn công nghiệp không xử lý đúng cách có thể mang PFAS. Chúng lan truyền vào đất – nơi trồng trọt và cung cấp thực phẩm cho người tiêu dùng.

Nguy cơ từ các sản phẩm nhập khẩu không rõ nguồn gốc

Việt Nam tiêu thụ nhiều sản phẩm nhập khẩu không rõ nguồn gốc như chảo chống dính, hộp xốp, máy lọc nước… Các mặt hàng này có thể chứa PFAS trong thành phần. Tuy nhiên, đa phần sản phẩm lại không bị bắt buộc phải ghi rõ PFAS trên nhãn. Vì vậy, người tiêu dùng khó biết mình có đang tiếp xúc với hóa chất độc hại hay không.

6. Xu hướng quốc tế và giải pháp khả thi cho Việt Nam

Trước mối đe dọa toàn cầu từ PFAS, nhiều quốc gia đã nhanh chóng hành động. Việt Nam có thể học hỏi và áp dụng các giải pháp sau:

Siết chặt chính sách và kiểm soát

• Quốc tế: Liên minh Châu Âu đang chuẩn bị cấm toàn bộ nhóm PFAS. Ở Mỹ, chính phủ đã đặt ra giới hạn rất nghiêm ngặt cho PFAS trong nước uống.
• Việt Nam: Việt Nam cần nhanh chóng xây dựng tiêu chuẩn về PFAS trong nước và thực phẩm. Đồng thời, việc tăng cường giám sát các sản phẩm nhập khẩu có chứa PFAS cũng rất quan trọng.

Ứng dụng công nghệ xử lý phù hợp

• Quốc tế: Các công nghệ lọc than hoạt tính, màng nano và hấp phụ ion rất hiệu quả trong việc loại bỏ PFAS khỏi nước. Những phương pháp này đã được kiểm chứng trên toàn cầu. Nhiều quốc gia đã tích hợp chúng vào hệ thống xử lý nước.
• Việt Nam: Tìm và sử dụng các thiết bị lọc nước tiên tiến có tích hợp công nghệ loại bỏ PFAS.

Nâng cao nhận thức cộng đồng

• Quốc tế: Các nước phát triển tăng cường truyền thông về PFAS. Họ cảnh báo nguy cơ và khuyến khích dùng sản phẩm lọc nước an toàn.
• Việt Nam: Cần tăng cường giáo dục cộng đồng và đào tạo doanh nghiệp. Mục tiêu là giảm thiểu sử dụng và tiếp xúc với PFAS từ nguồn gốc.

7. Máy lọc nước Geyser – Giải pháp loại bỏ PFAS tối ưu

Trong bối cảnh ô nhiễm PFAS ngày càng lan rộng, máy lọc nước Geyser từ Nga là giải pháp bảo vệ sức khỏe hiệu quả cho gia đình. Công nghệ lọc Aragon hiện đại giúp loại bỏ PFAS, kim loại nặng, vi khuẩn và chất độc hại. Đồng thời, máy vẫn giữ lại các khoáng chất có lợi cho cơ thể người dùng. Đây là lựa chọn lý tưởng để bảo vệ nguồn nước uống hàng ngày khỏi nguy cơ nhiễm PFAS.

8. Kết luận

Ô nhiễm PFAS là mối nguy toàn cầu đang lan rộng, đe dọa sức khỏe và môi trường. Tại Việt Nam, chúng ta cũng cần chủ động giám sát và phòng tránh từ sớm. Máy lọc nước Geyser với công nghệ tiên tiến là giải pháp hiệu quả để loại bỏ PFAS, bảo vệ nguồn nước và sức khỏe gia đình bạn. Để biết thêm thông tin chi tiết, vui lòng liên hệ đến hotline 024.777.06686 để được hỗ trợ nhanh chóng!